برداشت زیتون
برداشت زیتون هدف نهائی همه تلاش هائی است که در سرمایه گذاری و کاشت و داشت انجام می شود و مطلوب ترین حالت, زمانی است که آنچه به دست آمده در حداکثر اندازه ممکن و تلفات آن حداقل باشد.
زیتون‌کاری نیز از این قاعده جدا نیست. زیتون از زمان‌های بسیار دور در منطقه مدیترانه پرورش داده می‌شده است و روغن آن نه تنها به عنوان غذا بلکه به‌عنوان دارو و لوازم آرایشی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است و امروزه نقش مهمی در رژیم غذائی و اقتصاد ساکنین این منطقه و سایر مناطقی که مبادرت به پرورش آن کرده‌اند دارد. روغن زیتون در واقع آب میوه زیتون محسوب شده و تنها به وسایل مکانیکی از طریق فشار یا سانتریفوژ از میوه‌ها استخراج می‌شود.
روغن زیتون از آنجائی که به‌صورت کاملاً طبیعی مصرف می‌شود، ویژگی‌های مربوط به طعم و عطر (ارگانولپتیک) آن بسیار بااهمیت است. این ویژگی‌ها مستقیماً به خصوصیات و سلامت میوه‌ای که از آن استخراج می‌شود، بستگی دارد. بنابراین از باغ زیتون باید در تمام مراحل به‌خوبی محافظت شده تا میوه‌ها دچار آسیب‌دیدگی نشوند.
مسئولیت باغدار زیتون تا همین‌جا خاتمه نمی‌یابد، بلکه باید در مراحل مختلف داشت و حمل و نقل نیز مراقبت ویژ‌ه‌ای اعمال شود تا میوه‌ای که تحویل کارخانه روغن‌کشی یا کنسروسازی می‌گردد، همچنان تازگی و کیفیت خود را حفظ کرده باشد. ظهور ماشین‌های برداشت و به‌کار بردن مواد شیمیائی که برداشت را آسان‌تر و سریع‌‌تر می‌سازد، در همین رابطه بوده است.
امروزه برداشت زیتون از نظر گرانی نیروی کار و تأمین کارگر، مشکلاتی ایجاد کرده است که قیمت تمام شده برداشت محصول را در مجموع تا ۵۰ درصد درآمد آن برآورد کرده‌اند، سیستم قدیمی جمع‌آوری میوه زیتون به‌صورت سنتی، اصولاً مبتنی بر برداشت محصول به‌طور دستی است که معمولاً مستلزم استفاده از تعداد زیادی کارگر فصلی می‌باشد.
روش سنتی برداشت بر حسب منطقه، عوارض زمین، ارقام زیتون، سیستم هرس و تربیت درخت متفاوت است.
- روش سنتی برداشت زیتون
-
جمع‌آوری میوه از روی زمین
میوه پس از رسیدن با ورزش باد به زمین می‌ریزد و کارگران آن را از روی زمین جمع می‌کنند. این روش در درختان بلندقامت و هرس‌نشده اعمال می‌شود.
-
چیدن میوه
در این روش برای چیدن میوه از درخت بالا می‌روند و میوه با دست چیده می‌شود. این روش بیشتر در برداشت زیتون سبز خوراکی و با دقت انجام می‌گیرد.
-
میوه‌چینی با چوب دستی
به کمک یک تیر چوبی بلند به اندام درخت ضربه زده می‌شود که موجب شکسته شدن شاخه‌ها و زخمی شدن آنها و آسیب‌رساندن به محصول سال بعد می‌گردد.
-
تکاندن شاخه
در این روش با نیزه با تیرهای آلومینیومی که به یک گیره یا پنجه منتهی می‌شود. با گرفتن شاخه‌های جوان موجب لرزش و افتادن میوه می‌شود.
-
میوه‌چینی با شانه
در این روش به‌وسیله شانه میوه‌ها شاخه‌ها جدا می‌شود که خسارت زیادی به سرشاخه‌ها می‌رساند.
-
برداشت زیتون به روش مکانیکی
۱) ماشین‌های کوچک که به‌صورت شانه‌ای و یا شیکر شاخه عمل می‌کنند که در این روش برداشت از زیتون‌های خوراکی سیاه برای استحصال روغن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۲) ماشین‌های بزرگ که با تراکتور یا با موتورهای خودکشی سر خود به‌کار می‌افتند. از این ماشین‌ها در نقاطی می‌توان استفاده کرد که به‌صورت فنی احداث شده باشند و جا برای تردد تراکتور یا ماشین بزرگ فراهم باشد که در این حالت معمولاً به‌صورت شیکر تنه توسط بازوی متحرک اقدام به لرزش تنه درخت و جدا شدن میوه از درخت می‌کنند.
- توصیه‌های فنی برای برداشت زیتون
کنترل شاخسار درخت از نظر حجم و اندازه به‌وسیله هرس برای راحتی برداشت
پاک کردن زمین زیر تاج درختان هنگام برداشت محصول برای جلوگیری از آلودگی میوه
نصب تورهای برداشت در زیر درختان برای سهولت برداشت و جمع‌آوری
جلوگیری از به‌کار بردن چوب دستی در چیدن میوه
احداث باغ به‌صورت فنی به‌منظور تردد ماشین‌آلات برداشت و جمع‌آوری علمی محصول
-
بهترین زمان برداشت زیتون
رسیدن میوه زیتون پدیده‌ای طولانی و آهسته است که ممکن است چندین ماه به طول انجامد و برداشت زیتون را با تاخیر همراه کند. طول دوره رسیدن، اصولاً به عرض جغرافیائی منطقه کشت، عملیات زراعی و رقم زیتون بستگی دارد و دمای تابستان و پاییز و آب قابل دسترس نیز نقش مهمی در این رابطه دارد. رسیدن زیتون با افزایش اندازه میوه و تغییر رنگ و پوست آن از سبز به زرد و سپس به قرمز – بنفش و سرانجام به بنفش تند مشخص می‌شود.
بهترین زمان برداشت زیتون زمانی است که میوه‌ها بیشترین درصد روغن را داشته باشند و در این میان روغن حاصله بالاترین کیفیت را دارا باشد، اما در بیشتر مواقع وقوع این دو مورد به‌طور همزمان ممکن نمی‌باشد، زیرا زمانی که روغن میوه‌ها در بالاترین کیفیت خود می‌باشد، میزان روغن آنها در بالاترین اندازه خود نیست، بنابراین انتخاب زمانی مناسب که در میوه‌ها روغن در حداکثر اندازه خود و کیفیت قابل قبول هم داشته باشد، بسیار مهم است.
فرمول ارائه شده از سوی انستیتو ملی تحقیقات کشاورزی اسپانیا به‌منظور دستیابی به بهترین زمان برداشت به‌صورت زیر می‌باشد:
- n) + (۱*n^۱)+(۲*n^۲)+… (۷*n^۷)/۱۰۰٭۰)
در این فرمول، N^۷…N۲,N۱,N۰ تعداد زیتون‌هائی است که به ۷ گروه زیر تعلق دارند:
-
زیتون‌هائی که دارای رنگ سبز تیره می‌باشند.
۱) زیتون‌هائی که دارای رنگ زرد یا سبز مایل به زرد می‌باشند.
۲) تعداد میوه‌هائی که رنگ پوست آنها زرد شده و نقطه‌های قرمز نیز روی آنها دیده می‌شود.
۳) تعداد میوه‌هائی که رنگ پوست آنها قرمز یا بنفش کم‌رنگ است.
۴) تعداد میوه‌هائی که رنگ پوست آنها سیاه شده، اما رنگ گوشت میوه هنوز کاملاً سبز است.
۵) تعداد میوه‌هائی که رنگ پوست آنها سیاه شده، اما رنگ گوشت میوه‌ها در حال بنفش شدن است.
۶) تعداد میوه‌هائی که رنگ پوست آنها سیاه شده، اما رنگ گوشت میوه‌ها تا روی هسته بنفش شده است.
۷) زیتون‌هائی که رنگ پوست آنها سیاه و رنگ گوشت میوه کاملاً تیره است.
مناسب‌ترین زمان برداشت، زمان است که این نسبت در بسیاری ارقام عدد ۵ باشد.
از آنجا که محاسبه این شاخص به سهولت میسر بوده و نیازی به ابزار و ادوات مخصوصی ندارد، می‌تواند کاربرد وسیعی در کلیه مناطق زیتون‌خیز داشته باشد.
لازمه این کار این است که در هر منطقه با توجه به واریته زیتون، منطقه کاشت، شرایط اقلیمی و سایر عوامل که بر روی این معیار تأثیر دارند، شاخص مناسب را محاسبه کرد.
-
ارقام زیتون
یکی از صفات برجسته مخصوص زیتون، انعطاف‌پذیری و قابلیت سازش آن با مناطق مختلف جغرافیائی جهان می‌باشد. هم‌اکنون در سراسر مناطق زیتون‌خیز دنیا ارقام زیادی از زیتون وجود دارند که در بسیاری از ویژگی‌ها هم متفاوت هستند.
همین تنوع ارقام باعث شده است که بسیاری از ارقام در مناطق مختلف نام‌های مختلفی داشته باشند و یا برعکس اسامی مشابهی برای ارقام مختلف زیتون وجود داشته باشند. در حالی‌که از نظر خصوصیات با یکدیگر اختلاف زیادی دارند.
به‌منظور مطالعه خصوصیات مورفولوژیکی، بیولوژیکی و زراعی زیتون تحت شرایط مساوی اکولوژیکی، معمولاً در هر کشور مجموعه‌ای به‌نام کلکسیون ارقام درست می‌شود تا تطابق و سازش آنها با محیط مورد بررسی قرار گیرد.
یکی از معروف‌ترین این مجموعه‌ها کلکسیون کوردوبای اسپانیا است که تا سال ۱۹۹۹ حدود ۴۰۰ رقم در این مجموعه جمع‌آوری شده است.
امروزه در زیتون‌کاری نوین، در انتخاب ارقام مجموعه‌ای از صفات در نظر گرفته می‌شود که در اقتصاد زیتون‌کاری اهمیت زیادی دارد.
-
صفات مطلوب ارقام
۱) زود به بار نشستن
۲) پربار بودن
۳) سازگاری با برداشت مکانیزه
۴) مقاومت به آفات و بیماری‌های رایج
۵) مقاومت به شرایط نامساعد محیطی (اقلیم و خاک)
۶) میزان روغن زیاد
۷) کیفیت خوب روغن
۸) اندازه و تعداد و شکل مناسب میوه
۹) درصد بالای نسبت گوشت به هسته میوه
خصوصیات فوق از شماره ۱ تا ۵ در هر دو مورد زیتون‌های کنسروی و روغنی صدق می‌کند. موارد ۶ و ۷ مخصوص ارقام روغنی و موارد ۹ و ۸ هم به زیتون‌های کنسروی اختصاص دارد.
-
ویژگی‌های ارقام ایرانی
برداشت زیتون در ایران نیز مانند سایر نقاط زیتون‌خیز دنیا تعدادی از ارقام با شرایط محلی سازگار شده و به‌صورت انتخاب‌های طبیعی غالب گشته‌اند. در حال حاضر بیشتر باغ‌های اقتصادی زیتون در منطقه رودبار و طارم از ارقام روغنی محلی و زرد تشکیل شده‌اند و ارقام فیشمی، شنگه و ماری نیز در سطوح بسیار محدودی مشاهده می‌گردد.
سایر ارقامی که در نقاط دیگر کشور وجود دارند، عبارتند از: روغنی گرگانی در گرگان، خرم‌آباد، دزفول، بربر، دگل، زاهدی و خستاوی در خوزستان و فارس که تنها در باغات پراکنده و گاهی در مراکز تحقیقات موجود می‌توان مشاهده کرد.
-
رقم زرد
بیشترین سطح زیر کشت زیتون کشور را رقم زرد تشکیل می‌دهد. این رقم در واقع جمعیتی از کلون‌های مختلف است. این رقم پرمحصول بوده و به‌خوبی سازگاری نشان می‌دهد. متوسط عملکرد آن ۸ تن و در بعضی مناطق به ۱۱ تن در هکتار هم می‌رسد.
میوه آن به‌صورت رسیده سبز به‌منظور کنسروسازی در اواخر شهریورماه برداشت شده اما میوه رسیده سیاه آن به‌منظور روغن‌کشی در اواخر آذرماه برداشت می‌شود. متوسط روغن میوه آن بر اساس وزن خشک حدود ۵۰ درصد می‌باشد و برای روغن‌کشی رقمی مناسب محسوب می‌گردد.
-
رقم روغنی محلی
دومین رقم مطنقه رودبار و طارم را رقم روغنی تشکیل می‌دهد. این رقم، تیپ‌ها و کلون‌های زیادی دارد و در مناطق کشت با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود.
عملکرد این رقم به ۸ تن در هکتار می‌رسد. زمان برداشت آن معمولاً در نیمه دوم آذرماه و نیمه اول دی ماه می‌باشد و میوه‌ها بیشتر به مصرف به روغن‌کشی می‌رسند. مقدار روغن میوه نسبتاً بالا و به‌طور متوسط به ۵۶ درصد بر اساس وزن خشک می‌رسد. این رقم مناسب‌ترین زیتون برای روغن‌کشی می‌باشد.
-
رقم فیشمی
این رقم به‌نام یکی از روستاهای منطقه رحکمت‌آباد در رودبار می‌باشد و سومین رقم غالب منطقه محسوب می‌گردد. بازدهی این رقم از ۱۰ تن در هکتار هم تجاوز می‌کند. میوه آن مرغوب و در کنسروسازی مصرف می‌شود. زمان برداشت میوه آذرماه می‌باشد. به‌نظر می‌رسد که روش تهیه کنسرم در این رقم باید با سایر ارقام متفاوت باشد، زیرا در روش‌های معمولی سنتی گوشت آن مانع از بازارپسندی می‌باشد، متوسط روغن میوه ۲۰ درصد است و با این حال در روغن‌کشی کمتر مصرف دارد.
-
رقم شنگه
چهارمین رتبه در بین درختان منطقه رودبار را به خود اختصاص داده است.
درختی با رشد فراوان و قوی است و حجم درخت بسیار بزرگ است و میوه آن بیضوی‌شکل و تقریباً شبیه رقم ماری است. این رقم هم پرمحصول است و میوه‌های آن به مصرف کنسروسازی می‌رسد، اما درصد روغن آن هم خوب و ۲۲ درصد می‌باشد.
-
رقم ماری
شاخه‌هائی نسبتاً افراشته و قائم دارد و لذا به‌دلیل همین ویژگی تراکم کاشت را در هکتار می‌توان افزایش داد. این رقم با اینکه میوه‌هائی کوچک و نامرغوب تولید می‌کند، اما به‌علت زودرسی و آسانی تبدیل آن طرفداران زیادی دارد. باردهی این رقم نیز خوب است و به شش تن در هکتار می‌رسد، اما با سال‌آوری شدیدی روبه‌رو است. میوه آن برای کنسروسازی در اوایل شهریورماه برداشت می‌شود و در واقع اولین رقمی است که در این زمان قابل برداشت می‌باشد.
-
سایر ارقام
مطالعات گسترده‌ای بر روی سایر ارقام موجود در کشور صورت نگرفته است، ولی مطالعات اولیه انجام شده نشان می‌دهد این ارقام سال‌ها در مناطق مختلف به‌صورت پراکنده وجود داشته‌اند و تک درختان موجود عملکرد بالائی را از خود نشان داده‌اند.
در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که ارقام بربر، دگل، دزفول و زاهدی ارقامی داخلی قابل توصیه برای جنوب کشور می‌باشند.
-
ویژگی‌های ارقام خارجی
در رابطه با ارقام خارجی، یکی از باارزش‌ترین فعالیت‌ها توسط FAO انجام گرفته است و مجموعه‌ای از صفات ارقام جمع‌آوری شده و هم‌اکنون در شبکه جهانی اینترنت قابل دسترسی است.
در صورتی که قصد سفارش انواع نهال زیتون و همچنین احداث باغ زیتون را دارید میتوانید با شماره گیری 09127219389 نسبت به ثبت سفارش خود اقدام نمایید.