آفات زیتون

آفات زیتون رو میتوان یکی از مهمترین موانع و چالش های پیش روی کاشت و پرورش درختان زیتون در ایران نامید.

از مهمترین ومعروف ترین آفات زیتون میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

1- شپشک های زیتون (شپشک سیاه، شپشک قهوه ای، شپشک سفید، شپشک بنفش)

2- سپردار بنفش

3- پسیل زیتون

4- مگس زیتون

5- کنه زیتون

6- تریپس زیتون

7- شب پره جوانه خوار زیتون

8- شب پره چوبخوار زیتون

9- کرم خراط

مهمترین بیماری های زیتون عبارتند از:

1- پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون

2- لکه طاووسی زیتون

3- گره زیتون

4- نماتدهای زیتون (نماتدهای مولد زخم و نماتدهای مولد گره ریشه)

5- پوسیدگی ریشه زیتون

6- پوسیدگی طوقه زیتون

7- سفیدک پودری زیتون

از آفات مكنده زیتون میتوان به موارد زیر اشاره نمود :

1- پسیل زیتون

نام لاتین: Euphyllura olivina

Homoptera/Aphalaridae : نام راسته و خانواده

مناطق انتشار: گیلان، فارس و جیرفت

میزبانها: زیتون اهلیO. ferruginea) ) و زیتون جنگلی (Olea europea)

شكل شناسی: یکی دیگر از آفات زیتون پسیل، حشره كوچكی به رنگ زرد تا سبز روشن، در برخی خاكستری تا قهوه ای روشن است. بالهای رویی كمی كلفت، پهن، چهارگوش و با رگبالهای آشكار و بالهای زیری نازك و شفافند. سر حشره پهن، به طوریكه عرض آن حدود دو برابر طول آنست. شكم كوتاه و دارای ضمائم جفت گیری رشدكرده میباشد. پوره ها بدون بال، بدنشان خوابیده و كم و بیش شفاف است. پوره های نوزاد قرمز آجری است.

زیست شناسی: این آفت زمستان را روی سرشاخه ها كنار برگها، جوانه ها و شكافهای پوست درخت زیتون و همچنین روی پاجوشهای انبوه پای درخت به صورت حشره كامل میگذراند. حشرات ماده در آغاز بهار هنگام باز شدن جوانه ها در نوك سرشاخه ها روی برگهای نورسته و گاهی روی ساقه های گلدهنده تك تك و نزدیك هم تخمگذاری میكنند. پوره ها روی سرشاخه ها و خوشه های گل زیر توده های پنبه مانند با مكیدن شیره گیاهی زندگی میكنند. حشره پس از گذراندن سه دور پورگی و دو دوره پیششفیرگی و شفیرگی كامل و بالدار میشود. پس از پایان یافتن نسل بهاره و پرواز پسیل بالدار هیچگونه نشانی از نس لهای پسبه اره آن دیده نمی شود، بنابراین چنین تصور میرود كه در نواحی گیلان این آفت بیش از یك نسل در سال ندارد.

نحوه خسارت: این آفت را كشاورزان از توده های مومی سفیدرنگی كه روی سرشاخه درختان زیتون پدید می آورد، به خوبی میشناسند و به علت عسلك شیرینی كه پوره ها از غده های انتهای شكم خود در لابلای تارهای مومی میتراوند، آن را عسلك مینامند. پوره های پسیل با مكیدن شیره گیاهی سرشاخه های نورسته موجب ریزش بسیاری از غنچه های گل زیتون پیش از باز شدن آنها میشوند و با تراوش انبوهی از تارهای مومی سفید به روی خوشه های گل از بارور شدن آنها و تشكیل میوه جلوگیری می كنند و از این راه زیان فراوانی به بار میآورند. پوره ها همچنین با عسلك ترشح شده سرشاخه ها و برگها را آلوده كرده و محیط خوبی برای رویش قارچ فوماژین یا دوده فراهم میكنند. گاهی پوشش این قارچ روی پهنه برگ ها و سرشاخه های جوان چنانست كه تنفس گیاهی را بهم زده و باعث ریزش برگ ها و خشك شدن شاخه ها می شود.

كنترل: دشمنان طبیعی پسیل زیتون دو گونه بالتوری به اسامی Chrysopa sp. و Chrysopa vulgaris و یك گونه زنبور انگل به نام Psyllaephagus sp بوده كه انبوهی آن را تا حدودی كاهش میدهند. مبارزه شیمیایی در آغاز پدیدار شدن پوره ها و هنگامی كه تارهای مومی روی شاخه و برگ درختان دیده می شوند بایستی انجام گیرد. چون سمپاشی درختان برای حشرات شكاری و زنبورهای پارازیت آفات زیتون زیانآور میباشد و از باروری گلهای زیتون نیز جلوگیری خواهد كرد، دوران سمپاشی بایستی كوتاه بوده و پیش از باز شدن غنچه های گل پایان یابد. در ضمن از سموم كمدوام و بی ضرر برای حشرات مفید نظیر تیودان 35 درصد به نسبت 1.5در هزار استفاده گردد.

2- سپردار بنفش زیتون

نام لاتین: Parlatoria oleae

Homoptera/Diaspididae : نام راسته و خانواده

مناطق انتشار: تمام مناطق كشور

میزبانها: زیتون و خرمالو (مهمترین میزبانهای این سپردار)، بعضی از درختان و درختچه های زینتی از قبیل زبان گنجشك، نارون، تبریزی، اقاقیا، برگ بو، گلسرخ، یاس بن فش، خرزهره، كاملیا، ختمی و بسیاری از درختان میوه

شكل شناسی: یکی دیگر از آفات زیتون ، حشره سپردار به رنگ سفید چرك یا خاكستری روشن و كم و بیش گرد و برآمده است. پوسته پورگی سن دو تقریباً نصف رویه سپر مادری را از قسمت جلو میپوشاند. رنگ پوستههای پورگی قهوه ای تیره تا سبز زیتونی متمایل به سیاه میباشد. بدن حشره ماده گلابی شكل، پهن و كم و بیش باد كرده به رنگ بنفش متمایل به ارغوانی است. حشره ماده پا و بال ندارد و از چشم و شاخك نیز تنها نشانههای كوچكی به جا مانده است. حشره نر خیلی كوچك، به رنگ ارغوانی و دارای یك جفت بال و سه جفت پا در سینه و همچنین چشمها و شاخكهای كوتاه و موداری در سر میباشد. نوزاد این حشره بیضوی، شكری متمایل به زرد و دارای چشم، شاخك و پا است.

زیست شناسی: سپردار بنفش زیتون زمستان را به صورت پوره سن دو و یا ماده نابالغ بسر میبرد. پوره های جوان هنگام بیرون آمدن از تخم چند ساعتی روی شاخه و برگ گیاه میزبان سرگردانند تاج ایی برای فرو كردن نیش خود به بافت گیاه بیابند. از هنگامی كه پوره های نوزاد خرطوم خود را به بافت گیاه میزبان فرو بردند، كمكم چشمها، شاخكها و پاهای خود را از دست داده و با تراوش مومی غدههایی كه در بدن دارند، پوششی به نام پوسته پورگی سن اول روی خود ساخته و در همان جا میمانند. سپردار بنفش در برابر سرما خوب ایستادگی میكند. این آفت در شرایط آب و هوایی كرج و مناطق مشابه معمولاً دو نسل در سال دارد، ولی در سواحل دریای مازندران و اطراف رودبار مادههای نسل دوم نیز تخمریزی كرده و نسل سومی به وجود می آورند كه مادههای آنها در بهار كامل و بالغ میشوند.

نحوه خسارت: سپردار بنفش زیتون روی برگ، شاخه، تنه و میوه زندگی میكند و در محلی كه خرطوم خود را در بافت گیاه فرو مینماید، سبزینه گیاه میزبان از بین رفته و به جای آن لكه گرد و قرمز ارغوانی رنگی به وجود میآید. این لكه ها نشانه واكنش گیاه در برابر نیش حشره است. روی میوه در محل حمله سپردار فرورفتگی نیز به وجود میآید كه گاهی زیاد و دست به دست هم داده و میوه را بد شكل و نامرغوب می نماید.

در تراكم شدید آفت سرشاخه ها خشك شده و برگها میریزند و از رشد باروری درخت میزبان كاسته میشود و با كند شدن گردش شیره گیاهی درخت آلوده میزبان خوبی برای سوسكهای چوبخوار نیز خواهد بود كنترل: سپردار مزبور دشمنان طبیعی بسیار به ویژه از زنبورهای انگل (Coccinellidae) و سوسك های (Aphelinidae) دارد كه در شرایط مساعد می توانند از بالا رفتن انبوهی سپردار و زیان آنشكاری جلوگیری كنند. در صورت لزوم سمپاشی اواخر بهار و اوایل تابستان همزمان با ظهور پوره های جوان بایستی اقدام نمود. برای این منظور میتوان از سم دیازنیون + روغن تابستانه استفاده كرد. چون دوران بیرون آمدن پوره های سپردار طولانی است بهتر است سمپاشی فوق پس از 15 روز تكرار شود.

3-شپشك سیاه زیتون

نام لاتین: Saissetia oleae

Homoptera/Lecaniidae : نام راسته و خانواده

مناطق انتشار: نواحی شمالی كشور (رودبار گیلان، رامسر، بندر انزلی و لاهیجان و احتمالاً سایر مناطق

سواحل دریای خزر)

میزبانها: زیتون، خرزهره، برگبو، ختمی درختی، مركبات، ارغوان، مو، سماق، آفتابگردان، گل سرخ، به ژاپنی، بادمجان، مور و یك نوع كنگر وحشی

شكل شناسی: یکی دیگر از آفات زیتون شپشک سیاه با بدن ماده كامل كروی و كمی كشیده، به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه می باشد. كوتیكول یا پوست پشتی حشره سخت و دارای نقش برجسته و آشكاری مانند (≠) است با آغاز تخمریزی كم كم برآمدگی پشتی حشره بیشتر و تیره می شود. تراوش مومی غده های لولهای برای ساختمان پوشش سخت پشتی حشره بكار م یرود. تولیدمثل ماده از طریق دخترزایی صورت میگیرد.

زیست شناسی: شپشك سیاه زیتون زمستان را به صورت پوره سن یك یا سن دو و بیشتر در پشت برگ ها و كنار رگبرگ ها می گذراند. پوره ها با فرا رسیدن بهار زندگی خود را از سر گرفته و برای دسترسی به شیره گیاهی فراوانتر از روی برگ ها به سمت شاخه های جوان و آبدار می روند. در ماههای خرداد و تیر این پوره ها به سن سه رسیده و با آماده شدن دستگاه زادآوری كه نشانه آن نیمكرهای شدن بدن، سختتر و تیره شدن رویه پشتی است، بارور شده و تخمریزی را آغاز م یكنند. در پایان تخمریزی كه خود حشره مرده است، بدن آن مانند كاسه وارونه یا سرپوشی كه از لب هها به گیاه میزبان چسبیده باشد، تخمها را در بر می گیرد. ظهور پوره ها از اواسط مرداد آغاز و تا پایان مهرماه ادامه دارد. بیشتر آنها در جستجوی محل خوبی برای مكیدن شیره گیاهی به پشت برگ و كنار رگبرگ ها می روند، در این موقع با وزیدن باد یا چسبیدن به پای حشرات یا پرندگان و یا طرق دیگر بر روی درختان نزدیك و دور برده شده و منتشر می شوند. این حشره در رودبار گیلان فقط یك نسل در سال دارد، در حالیكه در كناره دریای مازندران دو نسل در سال دارد، یعنی زمستان را به صورت ماده كامل و پوره سن دو گذرانده و در فروردین و اردیبهشت تخمریزی میكند.

حشرات كامل ماده شپشك سیاه زیتون

نحوه خسارت: این حشره روی برگ، سرشاخه های جوان و گاهی روی شاخه های كلفت درختان زندگی كرده و شیره گیاه میزبان خود را می مكد. زیان آفت همیشه با ترشح عسلك فراوانی روی شاخه و برگ گیاه همراه است. كپك سیاه یا قارچ دوده به خوبی روی عسلك پرورش یافته و مانند لایه نازك سیاهی برگ ها و سرشاخه ها را پوشانده و از رسیدن روشنایی و تابش آفتاب به پهنك برگ ها جلوگیری می كند. سرانجام حمله آفت ریزش بر گها ، خشك شدن سرشاخه ها، كم شدن باروری درخت و كمكم نابودی آن را فراهم می سازد.

كنترل: این شپشك دارای دشمنان طبیعی فراوانی است، نظیر :

Adalia sp. • كفشدوزك آدالیا

Chilocorus bipustulatus ( • كفشدوزك نقطه دار (دو لكه ای)

Coccinella 14 punctata • كفشدوزك چهارده نقطه ای

مبارزه شیمیایی هنگامی باید انجام شود كه آفت بیشتر در دوره پورگی و به ویژه پوره سن یك باشد. برای سمپاشی آفات زیتون میتوان از سوپراسید، سوین و یا دیازینون همراه با امولسیون روغنی مانند سیترول یا ولك استفاده كه سمپاشی 15-20 روز بعد تكرار شود.-كرد. به دلیل ظهور تدریجی پوره های شپشك توصیه میگردد .

4- سپردار زرد مركبات

نام لاتین: Aonidiella citrina

Homoptera/Diaspididae : نام راسته و خانواده

مناطق انتشار: نواحی شمال كشور و خوزستان

میزبانها: مركبات، شمشاد رسمی، فیكوس، انجیر، نسترن، مو، زیتون، كاملیا، شمشاد جنگی، برگ ب و، یاس و غیره

شكل شناسی: یکی دیگر از آفات زیتون سپردار زرد است که از نظر شكل ظاهری شباهت زیادی به سپردار قرمز دارد، ولی سپر حشره ماده كاملاً مسطح و به رنگ زرد روشن است. این سپردار دارای پرده شكمی بوده و اگر با نوك سنجاقی سپر حشره را بلند كنیم، بدن ماده نیز همراه سپر از روی گیاه میزبان برداشته می شود. حشره ماده زرد رنگ قلوه ای شكل است.

سپردار زرد مركبات

زیست شناسی: سپر دار زرد زمستان را به شكل پوره سن دوم و یا ماده بالغ می گذراند، در بهار پوره ها كامل شده و اوایل خرداد ماه شروع به زاییدن می نمایند. پوره ها تا موقع تثبیت چند ساعتی حركت نموده، سپس بر روی میزبان مستقر و ثابت شده و روی خود ترشح ماده مومی كرده و بدینترتیب سپر تشكیل میگردد. نسل دوم از اواسط مرداد تا اواخر شهریور و حتی مهر ماه فعالیت دارد. این آفت دارای دو نسل كامل و یك نسل ناقص میباشد.

نحوه خسارت: سپردار زرد اغلب در سطح زیرین برگ به شكل دسته جمعی از شیره نباتی تغذیه می كند و كمتر در سطح رویی برگ و روی میوه، شاخه و حتی تنه درخت دیده می شود. در نتیجه حمله شدید برگ ها زرد، میوه ها ریخته، درخت ضعیف و میزان محصول نقصان مییابد. و

كنترل : سپردار زرد مورد حمله زنبور های پارازیت Prospaltella sp و Aphytis chrysomphali و قارچ juruanum Fusarium قرار میگیرد. در مورد مبارزه شیمیایی نیز می توان در هنگام ظهور همچنین قارچ حداكثر پوره ها اقدام به سمپاشی نمود.

از آفات چوبخوار زیتون نیز میتوان به موراد زیر اشاره نمود :

1- سوسك چوبخوار زیتون

نام لاتین: Apate monachus

Coleoptera/Bostrychidae : نام راسته و خانواده

مناطق انتشار: نواحی شمالی و جنوبی كشور

میزبانها: اكالیپتوس، گلابریشم، گز، زیتون و تعدادی از درختان میوه یکی دیگر از آفات زیتون … است.

شكل شناسی: یکی دیگر از آفات زیتون سوسک چوبخوار به رنگ سیاه براق است. سر آن به علت قرار داشتن در پایین سینه از پشت دیده نمی شود. پشت سینه اول برآمده و در قسمت جلویی دارای خارهای درشت كوتاه است. در حشرات ماده پیشانی از موهای متراكم طلایی پوشیده شده و در وسط سر نیز دو برآمدگی مثلثی شكل شاخمانند وجود دارد. بالپوش ها در انتها شكستگی تند دارند. لاروها سفید رنگ با بدنی خمیده و پشت سینه برآمده می باشند.

زیست شناسی: آفت یك نسلی است و زمستان را به صورت لاروهای كامل می گذراند. ظهور حشرات كامل تدریجی است. لارو در زیر پوست و در قسمت سطحی استوانه مركزی مستقر شده و از چوب شاخه های اصلی و تنه درختان تغذیه می كند.

2- سوسك پوستخوار زیتون

نام لاتین: Phloeotribus scarabaeoides

Coleoptera/Scolytidae : نام راسته و خانواده

مناطق انتشار: استانهای شمالی و مركزی كشور

میزبانها: زیتون، زبان گنجشك و یاس خوشه ای

2 -2/ شكل شناسی: یکی دیگر از آفات زیتون سوسک پوستخوار، سوسك كوچكی به طول 2-2.5میلیمتر با رنگ های متنوع است. بالپوش ها خاكستری مایل به زرد و شیاردار و قسمت جلویی آنها و قفسه سینه از موها و خارهای ریز كوتاه به رنگ روشن پوشیده شده است. شاخك متشكل از 3 مفصل بادبزنی شكل با مبدأ یكسان می باشد لاروها سفیدرنگ، فربه، چروكدار، خمیده و بدون پا با سر كوچك كه به وضوح از قفسه سینه متمایز است.

حشره كامل سوسك پوستخوار زیتون

زیست شناسی: آفت مزبور بر حسب شرایط آب و هوایی 2-4 نسل در سال دارد و زمستان را ممكن است به صورت لارو، حشره كامل و یا شفیره باشد. به مجرد گرم شدن هوا سوسك های بالغ پناهگاه زمستانی خو د را ترك كرده، شروع به تغذیه و ایجاد دالان در چوب می كنند. حشره ماده پس از حفر دالان در فواصل مشخصی در كف یا دیواره آن تخمریزی می كند. سوسك های نر خاك اره حاصل از حفر دالان را به بیرون می ریزند. دالان های لاروی عمود بر دالان مادری است. لاروها پس از تكمیل شدن در انتهای دالان لاروی حجره بیضی شكلی ایجاد كرده و در آنجا به شفیره تبدیل می شوند. فعالیت این آفت بیشتر روی شاخه های شكسته و ضعیف میباشد.

آفات زیتون